De recent verschenen cd As I go off to War van de Letse Gundega Šmite heeft door de Russische invasie van Oekraïne onbedoeld een extra lading gekregen.
Het betreft een uitgave van het Lets Muziek Informatie Centrum, dat zich bijzonder actief bezighoudt met de promotie van componisten uit Letland. Kom daar eens om in Nederland, waar de kunsten in wezen beschouwd worden als overbodige luxe.
Zo niet in de Baltische staten, waar ze de verbindende kracht van kunst en muziek weten te waarderen. Ook vrouwen worden niet vergeten en vorig jaar wijdde het centrum onder anderen een cd aan As I go off to War van Šmite. In deze veertiendelige cyclus voor sopraan, basbariton, viool, contrabas, accordeon en piano zoomt zij in op het soldatenleven.
Volkspoëzie
De subtitel luidt Dainu kamermisteria (in het Engels Folksong Mystery). Een daina is een Letse vorm van volkspoëzie en -muziek die al honderden jaren oud is. Het betreft korte, vierregelige gedichten zonder rijm, meestal in de versvoet van een trochee. Deze worden gezongen over een drone, vaak van een kokle, een populair Lets psalterium.
De teksten hebben over het algemeen een voorchristelijke symboliek en beschrijven het dorpsleven. – Opmerkelijk genoeg ontbreekt elk spoor van helden. In de Nationale Bibliotheek van Letland zijn ruim 200.000 exemplaren van deze traditionele liederen verzameld.
Levensvragen
Šmite koos hieruit tien gedichten die essentiële levensvragen stellen, zoals ze schrijft in het cd-boekje. Vooral de vraag wie bereid is zijn leven en geluk op te offeren voor een groots idee, houdt volgens haar de gemoederen van jonge Letten al eeuwenlang bezig. – Een voor Oekraïners op dit moment aanzienlijk minder abstracte gewetensvraag; zij moeten vechten voor puur lijfsbehoud.
De tien dainas belichten verschillende aspecten van het soldatenleven: het afscheid nemen van dierbaren, het gemis van de achterblijvers; de zinloosheid van oorlog en de uiteindelijke terugkeer van de soldaat; dood of levend. ‘De verzen beschrijven de menselijke zwakheden die aan de oppervlakte komen zodra een jongeman onder de wapenen wordt geroepen’, schrijft Šmite.
De meeste teksten hanteren een vrouwelijk perspectief, van moeders, zusters en bruiden. Dit tovert onvermijdelijk beelden op mijn netvlies van de talloze Oekraïense vrouwen en kinderen die op drift zijn geraakt en hun heil zoeken in het buitenland. Een enkele keer beschrijft een strijder zelf zijn afkeer van het bloedvergieten en smeekt hij thuis te mogen blijven.
Pacifistisch
Šmite draagt uitdrukkelijk een pacifistische boodschap uit. Ze vraagt retorisch: ‘Zal er een tijd aanbreken dat we terugkijken op de gruwelijkheden van de oorlog als iets van het verleden, dat we dankzij onze geestelijke kracht overwonnen hebben?’ – Op dit moment zijn de voortekenen bepaald niet gunstig.
In tien liederen, gescheiden door vier intermezzi, voert Ensemble Arcandela ons door een kleurrijk klanklandschap. Geheimzinnige ritselingen van de viool, ritmisch getrommel op de contrabas, spaarzame pianonootjes en onrustige uitbarstingen van de accordeon verklanken beeldend de verschillende gemoedstoestanden.
In haar muziek laat Šmite invloeden van folk, jazz en modern gecomponeerde muziek organisch samensmelten. De eenvoudige melodielijnen en volkse, heldere stem van de sopraan Aiga Bokanova roepen soms Stravinsky’s Boerenbruiloft in herinnering. De herhalende motieven en de sonore operastem van de basbariton Kārlis Saržants creëren een rituele, bezwerende sfeer.
Moed en doorzettingsvermogen
Zowel het menselijk lijden als zijn moed en doorzettingsvermogen krijgen een krachtige uitdrukking, ook al moet gezegd dat de muziek op den duur wat verliest aan spanning.
Hoogtepunt is het lied ‘Neigh, neigh, grey horse’. Gierende uithalen van de zangers en furieuze Bartókpizzicati van de contrabas verklanken treffend het verlangen van de soldaat om verlost te wordenvan het oorlogsgeweld.
Ook voor wie geen Lets verstaat, is de teneur van de teksten uitstekend te begrijpen. Laatst schreef een Oekraïense dat een bepaald muziekstem haar getroost had in de schuilkelder. Moge ook deze cd de geplaagde Oekraïners enig soelaas bieden…
Klassiek van nu 